Τζόζεφ Κόνραντ ― Στην καρδιά της μεγάλης τέχνης

Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής | Τα Νέα

Η ύβρις της ανθρώπινης βαρβαρότητας 

Στην Καρδιά του σκότους, που δημοσιεύτηκε το 1899, ο Πολωνός Γιόζεφ Τέοντορ Κόνραντ Κορεντόφσκι, εγκατεστημένος στην Αγγλία το 1894 και γράφοντας στα αγγλικά, τη «γλώσσα που τον υιοθέτησε», προβάλλει στην πρωτοπρόσωπη αφήγηση του ήρωά του Μάρλοου, με υλικά παρμένα από τη δική του ζωή, το δέος και την ύβρι της ανθρώπινης βαρβαρότητας, της φρίκης εκ μέρους της Εταιρείας του Λεοπόλδου Β΄ και των ευρωπαίων υποχειρίων της, του Λογιστή, του Διευθυντή, των οπλισμένων προσκυνητών, φερέλπιδων τυράννων. Εξαίρεση ο βίος, η πολιτεία, η εμπειρία, η σύνοψη της ζωής του ετοιμοθάνατου Κουρτς, που χωμένος στη ζούγκλα, στον πλέον απομακρυσμένο εμπορικό σταθμό της Εταιρείας, συγκεντρώνει και εκμεταλλεύεται το ελεφαντόδοντο για λογαριασμό του, έχοντας συνεργάτες τους ιθαγενείς των γύρω περιοχών, οι οποίοι τον αναγνωρίζουν ως δικό τους άνθρωπο, ευεργέτη και ηγέτη τους, αφού μοιράζεται τις συνήθειες, τις τελετουργίες και τις παραδόσεις τους, δίπλα σε μια καλλονή του τόπου, αποστάτης κατ’ ουσία για την Εταιρεία, αξιοθαύμαστος για το θράσος του, καλύτερα νεκρός, αν δεν τον προλάβαινε η αρρώστια, η κατάρρευση. 

Ο Κουρτς είναι η επιτομή του επικίνδυνου ανασφαλούς, που παλεύει με την καρδιά του σκότους, που δεν είναι άλλη από την καρδιά του εκμεταλλευτή. Όταν έναν χρόνο μετά τον θάνατο του Κουρτς ο Μάρλοου επισκέπτεται τη γυναίκα που αγάπησε ο Κουρτς πριν από την αναχώρησή του προς το σκότος, μαθαίνουμε πως οι διαδόσεις σε όλους τους σταθμούς της Εταιρείας ως τον ακρότατο σταθμό, όπου ο Κουρτς ήταν ένας καλλιτέχνης, ένας απόκληρος, ένας περίεργος για τους άλλους, συνεπής με τον εαυτό του, μόνος ικανός να καταδυθεί στην καρδιά του σκότους, να το αντικρίσει και να το περιγράψει. Σαν να λέει ο Κόνραντ ότι το άρρητο της φρίκης είναι το ρήμα της Τέχνης. 

(...) 

Η μια ιστορία μέσα στην άλλη

Θα είχαμε μια συνηθισμένη καταγγελία της απανθρωπιάς, της αποικιοκρατίας, της ευρωπαϊκής ειδίκευσης σε αφανισμούς και γενοκτονίες στο όνομα του εκπολιτισμού και της προόδου των «κανιβάλων» και «ανθρωποφάγων», της οικονομικής ανάπτυξης και των φυλετικών διακρίσεων, αν ο Κόνραντ ακολουθούσε αυτή την ευκολία, κατάχρηση της οποίας δεν έχει πάψει να κάνει η λογοτεχνία με τη μορφή μαρτυρίας. Εκείνος χρησιμοποίησε όλο αυτό το υλικό, το πέρασε από τον Μάρλοου στον εσμό των υπανθρώπων, έβαλε τη μία ιστορία μέσα στην άλλη, επανήλθε πάντα στο πρώτο πρόσωπο για να συμπληρώσει έναν χαρακτήρα, μια στιγμή της διαδρομής προς τον Κουρτς, μονολόγους και απορίες, κάτι ως πορεία προς Ιερασουλήμ, όπου γραμματείς και φαρισαίοι διακονούν την καρδιά του σκότους. Ο Κόνραντ παρέδωσε τη Βίβλο του Κουρτς: «Τι φρίκη! Τι φρίκη!». Η μετάφραση της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου δεν θα μπορούσε να είναι καλύτερη. Το πρωτότυπο έχει βρει τον μάστορά του.

Ολόκληρο το άρθρο στα Νέα