Αμφίσημο αριστούργημα

Μάρκος Καρασαρίνης | Το Βήμα

(...)

Όσο​ η πλοκή αναπτύσσεται, η πραγματικότητα μοιάζει να διαλύεται οι εξίες εκτοπίζονται, τα νοήματα μετατοπίζονται, οι αντιθέσεις αμβλύνονται έτσι ώστε το ανοίκειο και το οικείο συμπίπτουν, η διαφορά ανάγεται σε ταυτότητα: ο Τάμεσης που στην αρχή του βιβλίου «Ανοίγεται στη θάλασσα» στο τέλος μοιάζει να « οδηγεί στην καρδιά ενός απέραντου σκότους» . Συγκεχυμένα όρια, ασαφή περιγράμματα, φευγαλέο περιεχόμενο αποτελούν οργανικά μέρη της επιδίωξης του συγγραφέα να ωθήσει τον αναγνώστη σε μια επικράτεια διφορούμενων σημασιών: ο ποταμός καλύπτεται από ένα πέπλο ομίχλης, η επικοινωνία με δυτικούς και ιθαγενείς είναι αποσπασματική, οι συνομιλίες με τον Κουρτς συνιστούν θραύσματα διαλόγου, χώρος, χρόνος και πρόσωπα αποκτούν αμφίσημες ιδιότητες. Μέσα στο ηθελημένο θολό τοπίο συμβολικοί οδοδείκτες (τα «αμέτρητα αιωνόβια δέντρα», το ποτάμι, το ελεφαντόδοντο, το σκοτάδι) κατευθύνουν τον πνευματικό οδοιπόρο του Κόνραντ σε δυνητικές εξόδους του λαβυρίνθου. 

Ο Κουρτς αυτός καθαυτός είναι μια οντότητα αινιγματική. Ζωγράφος, δημοσιογράφος, μουσικός; Κανείς δεν μπορεί να επιβεβαιώσει την αρχική του ιδιότητα. Έχει παρελθόν, αλλά ποιο ακριβώς; Η μητέρα του ήταν Αγγλίδα κατά το ήμισυ, ο πατέρα τους Γάλλος κατά το ήμισυ, «όλη η Ευρώπη είχε συμβάλλει στη δημιουργία του» - στη δημιουργία ενός δαίμονα, όπως υπαινίσσεται κάπου ο αφηγητής; Και, αν ναι, ποιου δαίμονα; Του δαίμονα της βίας, της πλεονεξίας ή του ύπουλου «πλαδαρού, υποκριτή, μυωπικού δαίμονα μιας αμείλικτης και αδηφάγας τρέλας;» Τα «τεράστια σχέδια», τα «μεγάλα πράγματα», οι ιδέες που δεν κατονομάζονται έχουν νόημα ή έιναι προϊόντα διαταραγμένου νου; Μπορεί να είναι «αξιοπρόσεκτος άνθρωπος», όπως τον χαρακτηρίζει ο Μάρλοου, κάποιος ο οποίος στην αμέσως προηγούμενη πρόταση έχει από τον ίδιο χρεωθεί με «ανυπαρξία μεθόδου»; Αποδεσμευμένος από τους κανόνες της κοινωνίας ο Κουρτς υπερβαίνει τις νόρμες, τους περιορισμούς, τη λογική για να εγκαθιδρύσει στη θέση τους τη βία και την εξολόθρευση. Παρ’ όλα αυτά, στο παραλήρημά του είναι βέβαιος ότι η θριαμβευτική υποδοχή του από τους ισχυρούς της Γης επίκειται εξαιτίας των όσων κομίζει: «τους δείχνεις ότι διαθέτεις κάτι που μπορεί πραγματικά να φέρει κέρδη, και μετά δεν υπάρχουν όρια στην αναγνώριση των ικανοτήτων σου».

(...)

Εύφημη μνεία

Αμφισημία, βραχυλογία, ακριβολογία, ο λόγος του Κόνρναντ στην «Καρδιά του σκότους» απαιτεί την απόλυτη προσοχή του αναγνώστη ώστε να μετρηθεί και να εκτιμηθεί το ειδικό βάρος των λέξεων στην εκάστοτε θέση τους. Εξίσου επίμονα αξιώνει την ευελιξία του μεταφραστή προκειμένου να μεταφερθούν αποτελεσματικά οι εξαιρετικά λεπτές ισορροπίες του κειμένου σε μια άλλη γλώσσα. Εύφημη μνεία ανήκει επομένως στη Μαργαρίτα Ζαχαριάδου για τη (διόλου εύκολη) επίτευξη και την τήρησή τους.

Ολόκληρο το άρθρο στο Βήμα