Η καλλιέργεια της γης και της σοφίας

Στο Corpus Hermeticum ο μαθητής ρωτάει: «Ποιος είναι ο γνώστης»; Και ο Ερμής απαντάει: «Αυτός που δεν λέει πολλά ούτε ακούει πολλά».  

Ο σοφός πρέπει να αποσύρεται. Στην αρχαιότητα, όπως και σήμερα, ήταν βαθιά ριζωμένη η πεποίθηση ότι η πνευματικότητα συνδέεται άμεσα με την εσωτερική γαλήνη, η οποία μπορεί να επιτευχθεί μόνο μακριά απ' το πλήθος και τις πόλεις.  

Τίθεται όμως  το ζήτημα του βιοπορισμού. Μακριά απ' το θόρυβο και τους περισπασμούς της πόλης, ποια δουλειά θα μπορούσε να κάνει ο σοφός;  

Σίγουρα ο πόλεμος δεν είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος βιοπορισμού για τον σοφό, λέει ο επικούρειος Φιλόδημος, τον 1ο αιώνα μ.Χ. Το να πορίζεται κανείς τα προς το ζην από την εκτροφή αλόγων είναι γελοίο, συνεχίζει. Το να τα πορίζεται από την εξόρυξη μετάλλων σε ορυχεία χρησιμοποιώντας δούλους δεν είναι και για να το ζηλεύει κανείς· το να τα κάνει δε αυτά με τα δικά του χέρια θα ήταν καθαρή τρέλα. Κακομοίρικη είναι κι η κατάσταση του γεωργού που δουλεύει με τα χέρια του. Αλλά «το να βάζεις άλλους να καλλιεργούν γη που κατέχεις ο ίδιος είναι μια χαρά. Η επιλογή αυτή δεν σε κάνει να συναναστρέφεσαι ανθρώπους που μοιραία σε βάζουν σε μπελάδες· απεναντίας, σου δίνει την ευχέρεια να ζεις όμορφα, σου εξασφαλίζει χρόνο για να βρίσκεσαι ήσυχα με τους φίλους σου, και, για όσους διαθέτουν την αρετή της εγκράτειας, εξασφαλίζει το πλέον αξιοπρεπές εισόδημα».  

Με το ίδιο ερώτημα καταπιάνεται κι ο στωικός Μουσώνιος Ρούφος, δίνοντας όμως εντελώς διαφορετική απάντηση. Η γεωργία, λέει ο Μουσώνιος, είναι σκληρή δουλειά και μπορεί να καταπονήσει το σώμα αλλά και την ψυχή. Αλλά αν κάποιος είναι σε θέση να κάνει όσες αγροτικές δουλειές συμβάλλουν στη σωματική υγεία φροντίζοντας παράλληλα να καλλιεργεί και το πνεύμα του, τότε αυτή η επιλογή ζωής είναι η βέλτιστη.  

«Μα καλά! Πώς γίνεται καθηγητής άνθρωπος, άνθρωπος που έχει την ικανότητα να μυεί τους νέους στη φιλοσοφία, να δουλεύει τη γη και να ταλαιπωρεί το σώμα του σαν τους χωριάτες;». Κάτι τέτοιο, απαντά ο Μουσώνιος, θα ήταν λάθος αν η καλλιέργεια της γης τον εμπόδιζε να φιλοσοφεί και να βοηθάει τους άλλους να προκόβουν στη σοφία. Στην πραγματικότητα, όμως, συνεχίζει, φαίνεται πως οι νέοι προοδεύουν γρηγορότερα όχι όταν μαζεύονται γύρω από έναν δάσκαλο στην πόλη και περιορίζονται στο να τον ακούνε να τους λέει το μάθημα, αλλά όταν τον βλέπουν να καλλιεργεί τη γη και να εφαρμόζει αυτά που διδάσκει, ότι δηλαδή «είναι καλύτερο να ιδρώνεις ο ίδιος και να κοπιάζεις παρά να εξαρτάσαι από κάποιον άλλον για να φας».  

Απ' όλες τις δουλειές της υπαίθρου, ωστόσο, ισχυρίζεται ο Μουσώνιος, ανώτερη είναι εκείνη του βοσκού, που επιτρέπει στην ψυχή να στοχάζεται με ησυχία και απομόνωση.  

Μπορούμε εδώ να θυμηθούμε τον Πλάτωνα στον Θεαίτητο: «Να έχεις ένα μαντρί στο βουνό και ν' αρμέγεις τις κατσίκες σου». Ο Πλάτωνας, βέβαια, δεν το εννοεί κυριολεκτικά, όπως ίσως θα το εννοούσε ο Μουσώνιος. Για τον Πλάτωνα, κάθε άνθρωπος πρέπει να έχει μέσα του, να κουβαλάει εντός του, έναν τόπο τόσο ήρεμο όσο ένα μαντρί στο βουνό, κι εκεί να αναχωρεί η ψυχή, όπου κι αν βρίσκεται το σώμα του. Γιατί τελικά, καμία απόσυρση από τον κόσμο δεν έχει νόημα αν δεν αναχωρήσεις εντός του εαυτού σου.  

Από το 4ο κεφάλαιο του ΜΟΝΟΣ ΠΡΟΣ ΜΟΝΟΝ: «Απόσυρση από τον κόσμο».