Να είσαι άντρας αληθινός

Μπορεί να φανταστεί κανείς σκέψη πιο στενάχωρη από την παρακάτω;  

«Δεν υπάρχει άνθρωπος που να είναι τόσο τυχερός ώστε, όταν θα πεθαίνει, να μη βρεθούν κάποιοι κοντά του που να ευχαριστιούνται που πεθαίνει. Ήταν ενάρετος και σοφός; Εκείνη την ύστατη στιγμή σίγουρα θα βρεθεί κάποιος που θα λέει από μέσα του: “Επιτέλους, θ’ ανασάνουμε λιγάκι που δεν θά ’χουμε αυτόν τον δασκαλάκο πάνω απ’ το κεφάλι μας!”. Τέτοια λένε όταν αυτός που πεθαίνει είναι κάποιος ενάρετος άνθρωπος. Φαντάσου τι θα λένε για εμάς όταν θα έρθει η ώρα ν’ απαλλαγεί ο κοσμάκης από την ύπαρξή μας! Αυτό, λοιπόν, να έχεις κατά νου όταν θα πεθαίνεις, και θα φύγεις απ’ τον κόσμο αυτόν πιο εύκολα, σκεπτόμενος το εξής: “Φεύγω από μια ζωή όπου οι δικοί μου άνθρωποι ―αυτοί για τους οποίους πάσχισα τόσο πολύ, προσευχήθηκα τόσο πολύ, φρόντισα τόσο πολύ― θέλουν να φύγω απ’ τον κόσμο, ελπίζοντας ότι μετά κάποιος ή κάτι θα βρεθεί και πάλι για να στηρίζονται».  

Έτσι γράφει στα Εις εαυτόν του ο Μάρκος Αυρήλιος, η πιο εντυπωσιακή ίσως μορφή ολόκληρης της αρχαιότητας. Κι όμως, το σύνθημα του Μάρκου καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του ήταν: «Να σέβεσαι και να ευλογείς τους θεούς απ’ τη μια, να ευεργετείς τους ανθρώπους απ’ την άλλη». Πού έβρισκε το κουράγιο, κάθε μέρα, να εκπληρώνει αυτή την ανθρώπινη αποστολή, και να στερεί απ’ τον εαυτό του, χάριν αυτής της αποστολής, όλα εκείνα τα πράγματα που αγαπούσε τόσο —την ποίηση, τις ελευθέριες μαθήσεις, τον φιλοσοφικό στοχασμό, να διαβάζει με τις ώρες, να απομονώνεται σε κάποιο ήσυχο κι όμορφο μέρος― και αντ’ αυτών να βρίσκεται διαρκώς κατασκηνωμένος σε κάποιο στρατόπεδο;  

Για να απαντήσουμε σ’ αυτό το ερώτημα, πρέπει κατ’ αρχάς να λάβουμε υπόψη τη δύναμη της ρωμαϊκής παράδοσης, το αίσθημα καθήκοντος που ήταν τόσο βαθιά ριζωμένο στη συνείδηση της ρωμαϊκής άρχουσας τάξης. «Να είσαι Ρωμαίος και άντρας»· «άντρας αληθινός, πολιτικός, Ρωμαίος, ηγέτης» λέει ο αυτοκράτορας στον εαυτό του ξανά και ξανά. «Να φροντίζεις διαρκώς να εκτελείς τα καθήκοντά σου με πραγματική [...] και ανυπόκριτη σοβαρότητα». Η έννοια «καθήκον» δεν τίθεται καν σε συζήτηση· ένας αυτοκράτορας ασφαλώς και φέρνει σε πέρας «τὸ ἐν χερσί».

Από το 7ο κεφάλαιο του ΜΟΝΟΣ ΠΡΟΣ ΜΟΝΟΝ: «Άνθρωπος, κόσμος και θεός στη στωική διδασκαλία».