Η ήττα του μαρξισμού ήταν μια μεγάλη ήττα του ανθρώπου. Ο μαρξισμός είναι ένας εβραϊκός μεσσιανισμός, βαθύτατα εβραϊκός: κατάγεται από τη Βίβλο, από το βιβλίο του Αμώς και τους προφήτες. Στα λεγόμενα χειρόγραφα του 1844, ο Μαρξ γράφει το εξής: «Θα έρθει η μέρα όπου δεν θα ανταλλάζουμε πια το χρήμα με το χρήμα, αλλά την αγάπη με την αγάπη και τη δικαιοσύνη με τη δικαιοσύνη». Είναι το μεγάλο μεσσιανικό πρόγραμμα.  

Ξέρω τι είναι τα Γκουλάγκ· δεν χρειάζεται να μου το εξηγήσετε. Ίσως ήταν αναπόφευκτο, ίσως ο άνθρωπος είναι υπερβολικά αρπακτικό ον, υπερβολικά ιδιοτελές, υπερβολικά μικροπρεπές για να μπορεί να βιώσει το μαρξιστικό ιδανικό ― το οποίο ήταν ένα ιδανικό καθαρής φιλαλληλίας. Στο Καίμπριτζ έχω την τύχη να κατοικώ σε ένα πολύ ωραίο σπίτι. Τα παιδιά μου έχουν φύγει (είναι ενήλικες άνθρωποι, πλέον), και έχω στο σπίτι μου δωμάτια που θα μπορούσα να τα προσφέρω σε όσους δεν έχουν στέγη. Το γνωρίζω και δεν κάνω τίποτα γι’ αυτό. Ο μαρξισμός θα μου έλεγε: «Η επιλογή σας μας είναι αδιάφορη. Εφεξής θα είναι υποχρεωτικό. Δημεύουμε τα δύο δωμάτια». Αυτό θα έλυνε κάποια ηθικά ζητήματα. Από ορισμένες απόψεις τα πράγματα θα γίνονταν καλύτερα, από άλλες όχι, το γνωρίζω.  

Οφείλουμε πάντα να ρωτάμε ποιο είναι το τίμημα, ποια είναι τα θύματα μιας μεγάλης προόδου. Η ήττα του μαρξισμού συνέ­τριψε μια τεράστια ελπίδα ― την ίδια ελπίδα που ενέπνεε και τα κιμπούτς στο Ισραήλ και διάφορες άλλες σοσιαλιστικές κοινότητες. Πάνε τριάντα χρόνια τώρα που δηλώνουμε ότι ήρθε «το τέλος του άγριου καπιταλισμού», «το τέλος της μεγάλης πολυτέλειας», αλλά το πράγμα συνεχίζει: διώχνεις δέκα χιλιάδες ανθρώπους από τη δουλειά τους και φεύγεις με πέντε εκατομμύρια στην τσέπη, έχοντας προηγουμένως καταστρέψει τη βιομηχανία ή την τράπεζα που διοικούσες. Αλήθεια, αυτό είναι το ιδανικό της ανθρώπινης ελευθερίας; Αναρωτιέμαι.  

Τζωρτζ Στάινερ, Ένα μακρύ Σάββατο, σελ. 144–145.