Η ανάγνωση έχει ορισμένες αρκετά συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Συνήθως τις προσπερνάμε. Πρώτα απ’ όλα, απαιτεί πολλή ησυχία. Η ησυχία έχει γίνει η μεγαλύτερη πολυτέλεια, το πιο ακριβό αγαθό στον κόσμο. Στις πόλεις μας (που σήμερα λειτουργούν εικοσιτέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο: η Νέα Υόρκη, το Σικάγο, το Λονδίνο ζουν εξίσου τη νύχτα όσο και τη μέρα), η ησυχία αγοράζεται με χρυσάφι.  

Δεν κατακρίνω την Αμερική· εκεί ζουν τα παιδιά μου, τα εγγόνια μου εκεί βρίσκονται. Αυτό είναι το μέλλον του ανθρώπου, αλίμονο. Δεν την κατακρίνω. Είναι πιο ειλικρινείς από εμάς στις στατιστικές τους. Τι λένε οι πιο πρόσφατοι αριθμοί; Το 85% των εφήβων δεν μπορούν να διαβάσουν χωρίς μουσική, πράγμα που προκαλεί αυτό που οι ψυχολόγοι ονομάζουν «flicker effect»: ένα είδος ναυτίας. Η τηλεόραση είναι πάντα ανοιχτή, εντός οπτικού πεδίου, την ώρα που προσποιούμαστε ότι διαβάζουμε. Όμως μόνο σε περιβάλλον ησυχίας, μιας όσο το δυνατό πιο απόλυτης ησυχίας, μπορούμε να διαβάσουμε έστω και μια σελίδα του Πασκάλ, του Μπωντλαίρ, του Προυστ, κ.λπ.  

Δεύτερη προϋπόθεση: ένας ορισμένος ιδιωτικός χώρος. Μέσα στο σπίτι, ένα δωμάτιο, ακόμα και μικρό, όπου να μπορούμε να είμαστε εμείς και το βιβλίο μας, όπου να μπορούμε να εμπλακούμε σε αυτόν το διάλογο χωρίς να είναι άλλοι παρόντες. Κι εδώ αγγίζουμε ένα θέμα που έχει ελάχιστα κατανοηθεί. Το θαύμα της μουσικής έγκειται στο ότι μπορούμε να τη μοιραζόμαστε πολλοί άνθρωποι ταυτόχρονα. Μπορούμε να ακούμε μουσική συλλογικά, μπορούμε να ακούμε μουσική μαζί με τους ανθρώπους που αγαπάμε, μπορούμε να ακούμε μουσική μαζί με τους φίλους μας. Η γλώσσα της κοινής εμπειρίας είναι η μουσική, όχι η ανάγνωση. Μπορούμε ασφαλώς να διαβάζουμε μεγαλοφώνως, και θα έπρεπε να το κάνουμε πολύ περισσότερο απ’ ό,τι το κάνουμε. Είναι σκανδαλώδες φαινόμενο ο θάνατος της μεγαλόφωνης ανάγνωσης στα παιδιά, αλλά και μεταξύ ενηλίκων! Τα μεγάλα κείμενα του 19ου αιώνα συχνά είναι γραμμένα για να διαβάζονται φωναχτά, και θα μπορούσα να σας το αποδείξω: υπάρχουν σελίδες ολόκληρες στον Μπαλζάκ, στον Ουγκό, στη Γεωργία Σάνδη, που η προσωδία τους, ο δομικός ρυθμός τους είναι αυτός της προφορικότητας, είναι έργα γραμμένα για να ακούγονται, για να γίνονται αντιληπτά με τις αισθήσεις. Προσω­πικά, είχα μια τρελή τύχη: ο πατέρας μου μου διάβαζε προτού καν αρχίσω να καταλαβαίνω (αυτό είναι το μυστικό), προτού να μπορώ να κατα­νοήσω ένα κείμενο πλήρως.

Επομένως: ησυχία, ιδιωτικός χώρος. Και τρίτον, παρατήρηση φρικτά ελιτίστικη (αλλά εμένα μ’ αρέσει η λέξη «ελίτ»· είναι η λέξη που δηλώνει πως μερικά πράγματα είναι καλύτερα από άλλα. Αυτό πάει να πει η λέξη, και τίποτε άλλο): να έχεις βιβλία. Οι μεγάλες δημόσιες βιβλιοθήκες υπήρξαν το θεμέλιο της εκπαίδευσης και της μόρφωσης τον 19ο αιώνα, και για πολλούς ανθρώπους στον 20ό. Αλλά το να έχεις μια συλλογή βιβλίων που είναι δικά σου, που είσαι ιδιοκτήτης τους, που δεν τα έχεις δανειστεί, είναι κορυφαίας σημασίας. Γιατί; Διότι πρέπει απαραιτήτως να κρατάς μολύβι στο χέρι.

Τζωρτζ Στάινερ, Ένα μακρύ Σάββατο, σελ. 88–89.