Μια ερμίνα στο Τσέρνοπολ

Ο Μεγάλος Πόλεμος έχει τελειώσει, και το Τσέρνοπολ έχει περάσει από την ηττημένη Αυστροουγγαρία στο βασίλειο της Ρουμανίας. Στους δρόμους αυτής της Βαβέλ, όπου η Ιστορία έχει ξεβράσει γλώσσες, φυλές και θρησκείες, μόνη αξία είναι η επιβίωση, και μόνη τέχνη η κοροϊδία. Στο Τσέρνοπολ τα πάντα επιτρέπονται — όλα, εκτός από τη σοβαρότητα.

Πόσο μπορεί ν’ αντέξει μια τέτοια πόλη την άκαμπτη φιλοτιμία του επίλαρχου Τίλντυ, του «Γερμανού», όπως τον αποκαλούν σκωπτικά στο Τσέρνοπολ; Kωμικοτραγικό απομεινάρι ενός κόσμου που δεν ξέρει ότι έχει πεθάνει, ο Τίλντυ και η θιγμένη του αξιοπρέπεια θα γίνουν αφορμή μιας σύγκρουσης όλων με όλους.

Μέσα από το βλέμμα ενός παιδιού που μεγαλώνει κι αλλάζει μαζί με τον τόπο και την εποχή του, ο Ρετσόρι αναπλάθει με στοχαστική ευθυμία έναν κόσμο «βαλκανικό», ρευστό και άναρχο, όπου η ζωή κοχλάζει σε όλη της την ευτέλεια.

— Ι —

ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΟΥ ΤΣΕΡΝΟΠΟΛ

Αν μου ζητούσατε να σας περιγράψω, ευσύνοπτα και κατανοητά, με λέξεις μετρημένες στα δάχτυλα του ενός χεριού, για ποιο λόγο υπερείχε το Τσέρνοπολ έναντι των άλλων πόλεων αυτού του κόσμου, θα σας έλεγα: στο Τσέρνοπολ η ευτέλεια δεν ήτανε ντροπή.

Στην πόλη υπήρχαν και πλούσιοι και φτωχοί, όπως παντού. Κι οι πλούσιοι δεν ήταν ούτε πιο πλούσιοι ούτε πιο εκλεπτυσμένοι ούτε πιο σκληρόκαρδοι ούτε καθ’ οιονδήποτε άλλο τρόπο διαφορετικοί απ’ ό,τι αλλού. Οι φτωχοί όμως είχαν μια φτώχεια που για εσάς, τα ευτυχή τέκνα μιας κοινωνίας με στοιχειώδεις συνθήκες υγιεινής, θα ήταν πέρα ώς πέρα αδιανόη­τη. Υπήρχαν ζητιάνοι —ορδές ζητιάνων— που οι αποχρώσεις των αποστημάτων και της σήψης τους θ’ άφηναν άφωνο μέχρι κι έναν Ματ­τίας Γκρύνεβαλντ, που οι παραμορφώσεις και οι αναπη­ρίες τους θα προξενούσαν κρίση ταυτότητας ακόμα και σ’ έναν Ιερώνυμο Μπος· κι όπως ανέφερα, κυκλοφορούσαν σε μπουλούκια — ή, μάλλον, σέρνονταν, κυλιόντουσαν, μπουσουλούσαν και σε περι­κύκλωναν, γαντζώνονταν και κρεμιούν­ταν πάνω σου, θαρρείς για να σε τραβήξουν κι εσένα στη βρωμερή, ψειριασμένη τους χαμέρ­πεια· σαν να είχες πατήσει κατά λάθος τη φωλιά τους και να ξεχύνονταν από εκεί μέσα στρατιές ολόκληρες. Το θέαμά τους, ασφαλώς, δεν μας ήταν ευχάριστο. Αλλά συγχρόνως σ’ ολόκληρο το Τσέρνοπολ δεν υπήρχε ψυχή που να συγκινείται τόσο ώστε να κάνει κάτι γι’ αυτούς — είτε με την έννοια του «υπέρ τους» είτε με την έννοια του «εναντίον τους» — τα όρια είναι έτσι κι αλλιώς δυσδιάκριτα.

Αντιθέτως. Αν κάποιος μάς στερούσε αυτό το καθημερινό θέαμα, θα νιώθαμε πως κάτι μας λείπει. Ήταν ένα πράγμα ενταγμένο, με μια μεσαιωνική έννοια, στην εικόνα του κόσμου, αλλά ενός κόσμου στον οποίο ο Θεός δεν παίζει —μπαίνω στον πειρασμό να προσθέσω εδώ ένα «απλώς»— το ρόλο του μειλίχιου Δημιουργού. Έτσι, για μας ήταν απολύτως αυτονόητο πως, εφόσον δεν καταφέρναμε να αποτραβηχτούμε εγκαίρως ώστε να τους αποφύγουμε, θ’ αρχίζαμε να κλωτσάμε χωρίς έλεος κολοβά μέλη και σακατεμένα, δύσοσμα κορμιά — ή, τέλος πάν­των, κι αν δεν ήταν αυτονόητο, ήταν σαφώς πιο κοινή πρακτική από ό,τι η λήψη οποιουδήποτε γενικευμένου μέτρου προς όφελός τους, στο όνομα του ανθρωπισμού, ή έστω της ανθρωπιάς. Στο Τσέρνοπολ, οι αισθητικής φύσεως προβληματισμοί καταλάμβαναν την απολύτως τελευταία θέση.

Ολόκληρο το πρώτο κεφάλαιο