![[ΠΕΖΑ/28] MANIAC](/web/image/product.template/1430/image_128/%5B%CE%A0%CE%95%CE%96%CE%91-28%5D%20MANIAC?unique=1e31b76)
MANIAC
Έλεγαν πως αποτελούσε απόδειξη για την ύπαρξη εξωγήινης ζωής. Μεταμόρφωσε σχεδόν κάθε επιστημονικό κλάδο με τον οποίο καταπιάστηκε: τα μαθηματικά, τη φυσική, τα οικονομικά, τη βιολογία, την επιστήμη των υπολογιστών. Ο Τζων φον Νόυμαν ήταν, για πολλούς, η μεγαλύτερη ιδιοφυΐα του 20ού αιώνα.
Με τον MANIAC ―τον υπολογιστή που κατασκεύασε και ο οποίος αποτέλεσε το πρότυπο για όλους τους κατοπινούς υπολογιστές― ο φον Νόυμαν έθεσε δύο στόχους. Να φτιάξει ένα όπλο ικανό να καταστρέψει τη ζωή πάνω στη Γη. Και να εφεύρει ένα νέο είδος ζωής.
Ο πρώτος στόχος επιτεύχθηκε. Χάρη στους υπολογισμούς του MANIAC, το 1952 διεξήχθη με επιτυχία η πρώτη δοκιμή της βόμβας υδρογόνου, ενός τέρατος 1.000 φορές ισχυρότερου από τη βόμβα που έπεσε στη Χιροσίμα.
Η νέα ζωή που είχε οραματιστεί ο φον Νόυμαν θα ήταν τεχνητή και θα ήταν νοήμων. Θα μπορούσε να σκέφτεται, να μιλάει, να γράφει, θα μπορούσε να αναπαράγεται. Και να παίζει, σαν παιδί.
Για δεκαετίες οι ιδέες του φον Νόυμαν παρέμεναν θεωρητικές ασκήσεις στο χαρτί. Όχι πια.
Από τη διανοητική φρενίτιδα της Ευρώπης του Μεσοπολέμου μέχρι το Πρόγραμμα Μανχάτταν, και από το ψυχροπολεμικό δόγμα της Αμοιβαία Εξασφαλισμένης Καταστροφής έως την αναμέτρηση του Νοτιοκορεάτη γκραν μαιτρ Λη Σεντόλ με την τεχνητή νοημοσύνη του AlphaGo, το MANIAC μιλά για τους εφιάλτες που γεννήθηκαν μέσα από τα τρελά όνειρα της λογικής, διηγούμενο την ιστορία της νέας θεότητας που έπλασε ο άνθρωπος, και η οποία σήμερα απειλεί να τον αντικαταστήσει.
«Ο σημαντικότερος Λατινοαμερικανός συγγραφέας μετά τον Μπόρχες. Ένα λαμπρό εγκεφαλικό μυθιστόρημα. Ένα θαύμα». The Telegraph
«Μετά το σύντομο αλλά εμπρηστικό Όταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο, ο Λαμπατούτ επιστρέφει με ένα έπος που συγκλονίζει. Ο αναγνώστης δεν θα μπορέσει να αποστρέψει το βλέμμα». Publishers Weekly
«Ένα σκοτεινό, παράξενο έργο μυθοπλασίας, μια βαρυσήμαντη προειδοποίηση για τις συνέπειες της επιστήμης». New Scientist
«Αιχμηρή μυθοπλασία που συλλαμβάνει αρχέγονα αισθήματα. Ο Λαμπατούτ αποδίδει με κομψότητα το τίμημα που πρέπει να καταβάλει η ιδιοφυΐα όταν ξεπερνά τα συνήθη μέτρα». Kirkus Reviews
«Το τρομακτικό αίσθημα του να κινείσαι στο χείλος της αβύσσου». The Times
Ivy Mike [σ. 195–197]
Το φθινόπωρο του 1952, και ενώ στις Ηνωμένες Πολιτείες εκατομμύρια αθώα παιδιά ετοιμάζονταν για το Χαλλογουίν, στην άλλη πλευρά του κόσμου, στην ατόλη Ενεγουετάκ, στα Νησιά Μάρσαλ του Νότιου Ειρηνικού, ο Ivy Mike, ένα πραγματικό τερατούργημα, το πρωτότυπο του πιο θανατηφόρου όπλου της ανθρωπότητας, εξερράγη με μια ισχύ πεντακόσιες φορές μεγαλύτερη από τις βόμβες που χρησιμοποιήσαμε για να εξοντώσουμε 200.000 ανθρώπους στην Ιαπωνία.
Ήταν ένα φρικαλέο κατασκεύασμα, διαβολικό στην όψη: μια γιγάντια δεξαμενή από χάλυβα, ύψους σχεδόν τριών ορόφων, βάρους 82 τόνων, γεμάτη με υγρό δευτέριο ―ένα ισότοπο του υδρογόνου― που είχε ψυχθεί στους μείον 250 βαθμούς. Αυτό ήταν το καύσιμο για την έκρηξη σύντηξης, τη θερμοπυρηνική αντίδραση. Η κύρια βόμβα όμως πυροδοτήθηκε από κάτι άλλο. Χρειάστηκε τις ακτίνες Χ που εξέπεμψε μια μικρότερη συσκευή σχάσης, παρόμοια με τη βόμβα Fat Man που είχαμε ρίξει στο Ναγκασάκι. Αυτή ήταν τοποθετημένη στην κορυφή της δεξαμενής και προεξείχε εκεί σαν καρκίνωμα. Ολόκληρος ο μηχανισμός, με τα συστήματα στήριξης, τον εξοπλισμό ψύξης, τους αισθητήρες, τους μετασχηματιστές, τους σωλήνες, τους ανακλαστήρες από φύλλα χρυσού, τα διαφράγματα μολύβδου, την επένδυση από πολυαιθυλένιο, το ακατέργαστο ουράνιο και το τρίτιο, και τον αναφλεκτήρα πλουτωνίου, ήταν τόσο μεγάλος που έμοιαζε περισσότερο με μικρό εργοστάσιο παρά με βόμβα.
[O Ivy Mike]
Στεγαζόταν σε ένα υπόστεγο χτισμένο στο νησί Έλιουτζλαμπ, το οποίο εξατμίστηκε ακαριαία με την έκρηξη. Εξαφανίστηκε εντελώς, σβήστηκε από προσώπου γης, μαζί με ογδόντα εκατομμύρια τόνους κοραλλιών, αφήνοντας έναν κρατήρα βάθους δεκαεπτά ορόφων, που σε μια από τις επίσημες αναφορές περιγράφεται ως «αρκετά μεγάλος για να στεγάσει περίπου δεκατέσσερα κτήρια στο μέγεθος του Πενταγώνου». Την πρώτη κιόλας στιγμή της θερμοπυρηνικής αντίδρασης, μια εκτυφλωτική λάμψη φωτός εκτοξεύτηκε από το σημείο μηδέν, το ίδιο φως που είχα δει στο Τρίνιτυ.
Μπαρουτοκαπνισμένοι στρατιώτες που είχαν πολεμήσει και τραυματιστεί στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, έπεσαν στα γόνατα και άρχισαν να προσεύχονται. Ένιωσαν ότι κάτι απερίγραπτα λάθος συνέβαινε όταν είδαν τα οστά τους να εμφανίζονται σαν σκιές μέσα από τη ζωντανή τους σάρκα. Ακόμη και εκείνοι που βρίσκονταν σε εσωτερικό χώρο σχεδόν τυφλώθηκαν από τις ακτίνες φωτός που πέρασαν μέσα από τις πιο μικρές ρωγμές και τρυπίτσες στις σφαλισμένες πόρτες και τις καταπακτές. Τη λάμψη ακολούθησε μια τρομερή πύρινη σφαίρα που πρόβαλε στον ορίζοντα σαν ανατέλλων ήλιος.
Σύντομα απλώθηκε και μετατράπηκε σε ένα τεράστιο σύννεφο σε σχήμα μανιταριού, το οποίο υψώθηκε στη στρατόσφαιρα και συνέχισε να ανεβαίνει μέχρι που έγινε πέντε φορές ψηλότερο από το Έβερεστ. Το μέγεθός του ήταν ασύγκριτα μεγαλύτερο από εκείνο που είχα δει στην έρημο: οι παρατηρητές που βρίσκονταν πενήντα χιλιόμετρα μακριά από το εξαϋλωμένο νησί ανατρίχιασαν όταν εκείνο το σύννεφο άρχισε να δεσπόζει πάνω από τα κεφάλια τους, ισορροπώντας σε ένα φαρδύ, ρυπαρό στέλεχος από θραύσματα κοραλλιών, πέτρες, χώματα και υδρατμούς.
[1η Νοεμβρίου 1952, Ivy Mike]
Καθώς μεγάλωνε, η πύρινη σφαίρα έφτασε σε θερμοκρασία εκατόν πενήντα εκατομμυρίων βαθμών Κελσίου, θερμότερη από τον πυρήνα του ήλιου. Έμοιαζε σχεδόν ζωντανή, κόχλαζε και φούσκωνε σαν μαρμελάδα που βράζει στην κατσαρόλα, με μεγάλους μαύρους σβόλους να επιπλέουν στο κέντρο της στεφανωμένης μάζας της. Ο ουρανός έγινε κόκκινος σαν καμίνι. Ένας από τους πιλότους που έκανε κύκλους από πάνω έγραψε ότι έμοιαζε σαν να έβραζε η ίδια η ατμόσφαιρα. Τεράστια σύννεφα σχηματίστηκαν στον ουρανό, και μετά ένα παράξενο σκοτάδι όρμησε προς τον ορίζοντα, κυνηγώντας ένα ηχητικό κύμα τόσο ισχυρό που κράτησε μερικά λεπτά, καθώς ο υπερηχητικός κρότος αναπηδούσε μεταξύ στρατόσφαιρας και ωκεανού. Ο βρυχηθμός της βόμβας ήταν εκκωφαντικός. «Ήταν μεγαλειώδης, σαν να μας πλησίαζαν εκατό καταιγίδες από όλες τις κατευθύνσεις. Νόμιζες ότι θα εκραγούν οι ουρανοί. Τα αυτιά μας βούιζαν και πονούσαν επί ώρες» είπε ένας από τους ναύτες που το είδε από ένα πολεμικό πλοίο στη θάλασσα.
Η θερμότητα από την έκρηξη ήταν τόσο ακραία, που πολλά μίλια μακριά οι βιολόγοι βρήκαν πουλιά με τα μισά τους φτερά καμένα, και ψάρια που τους έλειπε το δέρμα από τη μια πλευρά, σαν να τα είχες ρίξει σε καυτό τηγάνι. «Ένα πράγμα που δεν θα ξεχάσω ποτέ ήταν η ζέστη» μου είπε αργότερα ένας φυσικός και φίλος που βρισκόταν 40 χιλιόμετρα μακριά από το σημείο μηδέν. «Ήταν τρομερή εμπειρία, γιατί η θερμοκρασία δεν υποχώρησε. Σε εκρήξεις χιλιοτόνων, σαν αυτή που είδαμε στο Τρίνιτυ, νιώθεις μια στιγμιαία έξαψη, στη βόμβα υδρογόνου όμως η θερμότητα συνέχιζε να πλησιάζει και όλο να δυναμώνει. Έπαιρνες όρκο ότι φλεγόταν ο κόσμος ολόκληρος».
[1η Νοεμβρίου 1952, Ivy Mike]
Mathematical Analyzer, Numerical Integrator and Computer
[σ. 184–188]
Ο υπολογιστής μας δεν ήταν ο πρώτος. Δεν ήταν καν ο τρίτος. Αλλά ήταν ένας υπολογιστής με δυνατότητα αποθήκευσης προγραμμάτων. Ήταν αυτός που αντέγραψαν οι πάντες. Δημοσιεύσαμε και δημοσιοποιήσαμε κάθε βήμα της διαδικασίας. Έτσι τον κλωνοποίησαν σε 1.500 μέρη σε ολόκληρο τον κόσμο. Έγινε το υπόδειγμα. Το DNA ολόκληρου του ψηφιακού σύμπαντος.
[Ο Άλαν Τιούρινγκ]
Ο Τζώννυ το ξεκαθάρισε εξ αρχής: Βρισκόμασταν εκεί για να κατασκευάσουμε τη μηχανή που είχε ονειρευτεί ο Τιούρινγκ το 1936 στην εργασία του «Περί υπολογίσιμων αριθμών, με μια εφαρμογή στο Entscheidungsproblem», όπου περιγράφεται ο καθολικός υπολογιστής ή «Μηχανή Τιούρινγκ». Και αυτή η μηχανή μπορεί ―θεωρητικά― να λύσει οποιοδήποτε μαθηματικό πρόβλημα της παρουσιάσεις σε συμβολική μορφή. Αυτός ο Εγγλέζος κερατάς είχε κάπως καταφέρει να αναπαραγάγει τις εσωτερικές νοητικές καταστάσεις και τις ικανότητες διαχείρισης συμβόλων του είδους μας, αλλά στο χαρτί. Πραγματική έκλαμψη ιδιοφυΐας. Το πρόβλημα είναι ότι η μηχανή Τιούρινγκ είναι απίστευτα αφηρημένη. Μια «κεφαλή» που διαβάζει μια ατελείωτη λωρίδα χαρτιού. Δεν είναι κάτι που μπορείς να το φανταστείς σαν πραγματική τεχνολογία. Εμείς όμως το μετατρέψαμε σε έναν λειτουργικό, πλήρως προγραμματιζόμενο υπολογιστή.
Και επακολούθησε έκρηξη.
Ο ENIAC; Σε σύγκριση με τον δικό μας δεν ήταν παρά μια φανταχτερή αριθμομηχανή. Ένα μουσικό κουτί που μπορούσε να παίξει μία μόνο μελωδία. Εάν ήθελες κάτι διαφορετικό, έπρεπε να του αλλάξεις όλη την καλωδίωση. Χιλιάδες καλώδια συνδεδεμένα με το χέρι. Οπότε έπρεπε να ξοδέψεις ώρες, μέρες ολόκληρες, για μια απλή αλλαγή στον προγραμματισμό. Εμείς κατασκευάσαμε ένα όργανο. Ένα πιάνο με ουρά. Στο δικό μας μηχάνημα απλώς εισήγες τις νέες οδηγίες. Αλλάζαμε το λογισμικό χωρίς να αγγίξουμε το υλικό. Ήταν επίσης είκοσι φορές ταχύτερος. Με πλήρως λειτουργική μνήμη τυχαίας πρoσπέλασης.
[Προγραμματισμός στον ENIAC]
Ο Τζώννυ επινόησε την αρχιτεκτονική. Το λογικό πλαίσιο. Είναι το ίδιο με αυτό που έχετε κι εσείς στον υπολογιστή σας. Δεν έχει αλλάξει καθόλου. Υπέροχα απλό. Πέντε μέρη όλα κι όλα. Μηχανισμός εισόδου, μηχανισμός εξόδου και τρεις μονάδες: μία για τη μνήμη, μία για τη λογική και την αριθμητική, και η μονάδα ελέγχου ― η κεντρική μονάδα επεξεργασίας. Τόσο απλό. Αλλά για να το κάνεις να δουλέψει, ήταν κόλαση.
[Ο Τζων φον Νόυμαν πλάι στον MANIAC]
Το καλοκαίρι, το δωμάτιο ζεσταινόταν τόσο πολύ που η πίσσα πιτσιλούσε το μηχάνημα. Μήνες δουλειάς καταστρέφονταν σε μια στιγμή. Και η μνήμη ήταν απίστευτα εύθραυστη. Έτσι και φορούσες μάλλινο πουλόβερ μπορούσες να τη σβήσεις. Το ίδιο μπορούσαν να κάνουν και τα αυτοκίνητα και τα αεροπλάνα που περνούσαν απ' έξω. Μια φορά τρύπωσε μέσα ένα ποντίκι. Μασούλησε μερικά καλώδια και έγινε τηγανιτό. Σώσαμε το μηχάνημα μα δεν καταφέραμε ποτέ να απαλλαγούμε από τη μυρωδιά. Μονίμως μύριζε καμένο κρέας, τσουρουφλισμένες τρίχες και καψαλισμένα μουστάκια.
Βαφτίσαμε τη μηχανή μας Mathematical Analyzer, Numerical Integrator and Computer ― Μαθηματικό αναλυτή, αριθμητικό ολοκληρωτή και υπολογιστή. MANIAC, για συντομία.
MAD
[σ. 168–171]
Ο Τζώννυ υπήρξε από τους πρώτους που τάχθηκε ανοιχτά υπέρ μιας αιφνιδιαστικής πυρηνικής επίθεσης κατά της Σοβιετικής Ένωσης, όχι επειδή μισούσε τους κομμουνιστές (καλά, τους μισούσε βέβαια), αλλά κυρίως επειδή ήταν πεπεισμένος ότι μόνο έτσι μπορούσε να αποτραπεί ο Γ ́ Παγκόσμιος Πόλεμος. Και η θεωρία μας ―ή τουλάχιστον η ερμηνεία που έδινε στη θεωρία μας― όντως υποστήριζε το σκεπτικό του. «Αν ρωτάτε γιατί να μην τους βομβαρδίσουμε αύριο, εγώ θα πω και γιατί όχι σήμερα; Αν μου πείτε σήμερα στις 5, εγώ θα σας πω και γιατί όχι στη 1;». Αυτά δήλωσε ο Τζώννυ στο περιοδικό Life, πίσω όμως από την τρομερή επιπολαιότητά του κρυβόταν η πεποίθηση ότι προϋπόθεση της ειρήνης ήταν να στείλουμε την ΕΣΣΔ στην πυρηνική κόλαση προτού προλάβει εκείνη να αναπτύξει τις δικές της ατομικές βόμβες. Αλλά το 1949, τα πράγματα άλλαξαν· τέσσερα μόλις χρόνια μετά τον αφανισμό της Χιροσίμας και του Ναγκασάκι, απέκτησε κι η ΕΣΣΔ τη βόμβα της, και μέχρι το 1953 είχε πλέον πάνω από τετρακόσιες πυρηνικές κεφαλές, πράγμα που σήμαινε ότι θα απαντούσε σε οποιοδήποτε πυρηνικό χτύπημα των ΗΠΑ. Όταν οι εξισώσεις μας ―οι οποίες ήταν τόσο σαφείς και μονοσήμαντες όταν εφαρμόζονταν σε άκακες απολαύσεις όπως το πόκερ― διαπλέχτηκαν με τις πολιτικές ισορροπίες και τους ανταγωνισμούς της πυρηνικής εποχής, γέννησαν ένα λαβύρινθο πέραν κάθε φαντασίας, από τον οποίο δεν υπήρχε διέξοδος, πυροδοτώντας μια κούρσα πυρηνικών εξοπλισμών ανάμεσα στις δυτικές δημοκρατίες και στις χώρες που κρύβονταν πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα, μια τρέλα που τις οδήγησε σχεδόν αναπόφευκτα στο παραληρηματικό αδιέξοδο της Αμοιβαία Εξασφαλισμένης Καταστροφής (Mutually Assured Destruction: MAD), όπου οποιαδήποτε επιθετική ενέργεια θα αντιμετωπιζόταν αυτόματα με ολόκληρο το πυρηνικό οπλοστάσιο της χώρας που δέχτηκε την επίθεση, με αποτέλεσμα τον αφανισμό και των δύο πλευρών.
Η MAD απαιτούσε βομβαρδιστικά με μεγάλη ακτίνα δράσης, οπλισμένα με πυρηνικά όπλα, να περιφέρονται 24 ώρες το 24ωρο ανά τον πλανήτη, επί 365 ημέρες το χρόνο, χωρίς να προσγειώνονται ποτέ· αυτά τα αεροπλάνα συνδέονταν, μέσω ενός τεράστιου δικτύου, με υποβρύχια που περιπολούσαν στην άβυσσο φορτωμένα με πυρηνικές κεφαλές, ενώ χιλιάδες διηπειρωτικοί βαλλιστικοί πύραυλοι ―που μπορούσαν να βρεθούν από την Ουάσινγκτον στη Μόσχα σε λιγότερο από τριάντα λεπτά― περίμεναν υπομονετικά τη σάλπιγγα της Αποκάλυψης σε βαθιά, υπόγεια σιλό και θωρακισμένα μπούνκερ. Αυτή η επισφαλής ισορροπία, αυτό το μακάβριο παιχνίδι, δεν τελείωσε ποτέ πραγματικά, ακόμη και μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου. Πάρα πολλά από αυτά τα όπλα εξακολουθούν να υπάρχουν, υπό την εποπτεία δυσλειτουργικών και απαρχαιωμένων μηχανισμών ελέγχου, διατηρημένα σε ατσάλινες σαρκοφάγους σαν τα νεκρά σώματα των αρχαίων φαραώ, διαρκώς σε ετοιμότητα ― κάθονται και περιμένουν τη ζωή που ξεκινά με το θάνατο.
[O διηπειρωτικός βαλλιστικός πύραυλος Titan II σε πυρηνικό σιλό στην Αριζόνα. Είχε προκαθορισμένο προορισμό, τον απόρρητο Target 2, κάπου στη Ρωσία, τον οποίο θα έπληττε με ισχύ 250 φορές μεγαλύτερη από τη βόμβα της Χιροσίμας. Παροπλίστηκε το 1982.]
Πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν να πιστεύουν ότι το δόγμα της Αμοιβαία Εξασφαλισμένης Καταστροφής εμπόδισε τον Ψυχρό Πόλεμο να γίνει θερμός. Για μένα, όμως, το συγκεκριμένο δόγμα παραμένει αμαρτωλό και ασύγγνωστο, και λειτουργεί ως προσωπική υπενθύμιση για το ότι ούτε οι θετικές επιστήμες ούτε οι κοινωνικές είναι ποτέ ουδέτερες, ακόμα κι αν αυτή είναι η φιλοδοξία τους. Διότι δεν μπορώ να παραβλέψω το γεγονός ότι ο Τζώννυ ―ο οποίος απέδειξε το κεντρικό θεώρημα της εργασίας μας― ήταν ένα βαθιά απαισιόδοξο πλάσμα, ότι η αντίληψή του για τους ανθρώπους ήταν ζοφερή και κυνική, και έτσι ο νους του μπορεί άθελά του να μόλυνε με το σκοτάδι του τις εξισώσεις στις οποίες στηριζόταν το σκεπτικό μας.
[«Πολλοί νομίζουν ότι την ειρήνη τη φέρνει ο αφοπλισμός. Όχι. Το ανίστροφο συμβαίνει. Την ειρήνη την εξασφάλισαν τα πυρηνικά όπλα».
O μαθηματικός Ρόμπερτ Άουμαν, Νόμπελ Οικονομικών (2005), για το Δόγμα της Αμοιβαία Εξασφαλισμένης Καταστροφής]
DNA [σ. 218–219]
Δεν θυμάμαι ακριβώς πώς έπεσε στα χέρια μου το συγκεκριμένο άρθρο, σε αυτό όμως ο φον Νόυμαν κάνει κάτι εκπληκτικό: καταφέρνει να προσδιορίσει τους λογικούς κανόνες πίσω από όλους τους τρόπους αυτοαντιγραφής, είτε βιολογικής είτε μηχανικής είτε ψηφιακής. Είναι τόσο τρομερά δυσνόητο που δεν προξενεί καμία έκπληξη ότι στην αρχή αγνοήθηκε και πέρασε απαρατήρητο. Ο φον Νόυμαν αποδεικνύει ότι είναι απαραίτητο να έχεις ένα μηχανισμό όχι μόνο για την αντιγραφή ενός όντος, αλλά και για την αντιγραφή των οδηγιών που περιγράφουν αυτό το ον. Χρειάζεσαι και τα δύο: φτιάχνεις το αντίγραφο και πρέπει να του δώσεις τις οδηγίες που απαιτούνται για να παραγάγει τον εαυτό του, αλλά και μια περιγραφή τού πώς θα εφαρμόσει αυτές τις οδηγίες. Στην εργασία του, ο φον Νόυμαν χώρισε το θεωρητικό του κατασκεύασμα ―το οποίο ονόμασε «αυτόματο»― σε τρία συστατικά: το λειτουργικό μέρος· έναν αποκωδικοποιητή που διαβάζει τις οδηγίες και παράγει το επόμενο αντίγραφο· και μια συσκευή που παίρνει αυτή την πληροφορία και την εισάγει στη νέα μηχανή.
Το φοβερό είναι ότι εδώ, σε αυτή την εργασία που γράφτηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’40, ο φον Νόυμαν αποτυπώνει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν το DNA και το RNA, πολύ πριν κάποιος αντικρίσει έστω και φευγαλέα την παράξενη ομορφιά της διπλής έλικας. Ακόμα δυσκολεύομαι να καταλάβω πώς τα σκέφτηκε όλα αυτά την ώρα που δεν μελετούσε πραγματικά όντα, παλλόμενες μορφές ζωής με σάρκα και οστά, αλλά πλάθοντας εκ του μηδενός μια θεωρητική οντότητα που θα μπορούσε να αυτοαντιγραφεί, ένα πλάσμα που δεν μοιάζει με τίποτε υπαρκτό, τουλάχιστον εξ όσων γνωρίζουμε. Χάρη σε αυτόν, στη σύγχρονη βιολογία δημιουργήθηκε μια πολύ ιδιόρρυθμη κατάσταση: πρώτα διατυπώθηκαν οι θεμελιώδεις και επακριβείς μαθηματικές βάσεις της, και ύστερα ανακαλύψαμε με ποιον τρόπο η ζωή στη Γη εφάρμοσε τη θεωρία. Κανονικά τα πράγματα δεν γίνονται έτσι. Στην επιστήμη κανονικά ξεκινάς από κάτι απτό και κατόπιν περνάς στο αφηρημένο, ενώ εδώ ο φον Νόυμαν πρώτα διατύπωσε τους κανόνες, όπου το DNA μας δεν είναι παρά ένα επιμέρους παράδειγμα των κανόνων αυτών. Επομένως, αν κάποιος έγραφε μια ιστορία των ιδεών, θα μπορούσε ξεκάθαρα να ισχυριστεί ότι η περιγραφή της λειτουργίας του DNA από τους Ουότσον και Κρικ είχε προεικονιστεί από τον φον Νόυμαν, ο οποίος την είχε εξηγήσει σχεδόν μια δεκαετία νωρίτερα. Για μένα, αυτό σίγουρα μας επιτρέπει να τον αναγνωρίσουμε ως έναν αληθινό προφήτη..
[O μοριακός βιολόγος Σύντνεϋ Μπρέννερ, Νόμπελ Φυσιολογίας και Ιατρικής (2022), για τον Τζων φον Νόυμαν και τις αυτοαναπαραγόμενες μηχανές]
DeepMind [σ. 323–333]
Το AlphaGo υπήρξε πνευματικό τέκνο του Ντέμη Χασάμπη, ενός παιδιού-θαύματος από το Βόρειο Λονδίνο, που σε ηλικία τεσσάρων ετών είδε τον πατέρα του, έναν Ελληνοκύπριο τραγουδιστή-τραγουδοποιό και ιδιοκτήτη καταστήματος παιχνιδιών, να παίζει σκάκι με τον θείο του, και τους ζήτησε να του δείξουν πώς να κινεί τα πιόνια στη σκακιέρα. Δύο εβδομάδες αργότερα, κανείς από τους δύο δεν μπορούσε να νικήσει το αγόρι.
[Ο Ντέμης Χασάμπης παιδί]
Ο Χασάμπης είχε μάθει μόνος του να γράφει κώδικα σε έναν Commodore Amiga που είχε αγοράσει με τα κέρδη του από το σκάκι, μια πολυτέλεια που το βαλάντιο των γονιών του δεν άντεχε σε καμία περίπτωση.
Σε ηλικία μόλις έντεκα ετών, δημιούργησε το πρώτο του πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης που, αν και πολύ περιορισμένο, μπορούσε να παίξει Reversi ―μια εξαιρετικά απλουστευμένη εκδοχή του γκο―, και ο Ντέμης έμεινε έκπληκτος όταν το ψηφιακό του δημιούργημα κατάφερε να νικήσει τον μικρότερο αδελφό του πέντε φορές στη σειρά.
Ωστόσο, εκείνο που πραγματικά τον ταλάνιζε δεν ήταν το δικό του ξεχωριστό μυαλό, αλλά όλα τα μυαλά που τον περιέβαλλαν, κι ας ήταν τόσο πιο περιορισμένων δυνατοτήτων σε σχέση με το δικό του. Γιατί μας είχε φτιάξει έτσι η εξέλιξη; Γιατί μας είχε φορτώσει με συνείδηση, την ώρα που θα μπορούσαμε να παραμένουμε μακάριοι μέσα στην αθωότητά μας, όπως όλες οι άλλες μορφές ζωής σε τούτο τον πλανήτη, να ζούμε και να πεθαίνουμε με μια απολύτως παραδείσια έλλειψη επίγνωσης, νομίζοντας πως ο πόνος και η ηδονή υπάρχουν μόνο στο παρόν και δεν περνούν από τη μια μέρα στην επόμενη, όπως όλες οι οδύνες και οι χαρές μας, σχηματίζοντας μια απέραντη αλυσίδα από βάσανα που μας ενώνει όλους μεταξύ μας;
Έκανε όντως ορθή χρήση της δύναμης του μυαλού του; Στο κεφάλι του έπαιρνε ήδη μορφή ένας καινούργιος στόχος για τη ζωή του. Δεν ήθελε πλέον να γίνει παγκόσμιος πρωταθλητής στο σκάκι. Ήθελε περισσότερα, πολύ περισσότερα: ήθελε να δημιουργήσει έναν νέο νου, εξυπνότερο, γρηγορότερο, πιο παράξενο από οτιδήποτε είχαμε δει μέχρι τότε. Την τεχνητή γενική νοημοσύνη. Τον πραγματικό υιό του ανθρώπου.
Έκτοτε, ο Χασάμπης εργάστηκε ακατάβλητα προς αυτό τον ένα και μοναδικό του στόχο, ακολουθώντας επιμελώς το εικοσαετές πλάνο που κατέστρωσε για τη ζωή του: στα δεκαπέντε έδωσε εξετάσεις εισαγωγής στο πανεπιστήμιο και έκανε αίτηση στο Κέιμπριτζ για να σπουδάσει επιστήμη υπολογιστών.
Αφού κατέκτησε πλήρως τον προγραμματισμό και την επιστήμη των υπολογιστών, προχώρησε στην επόμενη φάση του σχεδίου του: γράφτηκε ως υποψήφιος διδάκτορας γνωσιακής νευροεπιστήμης στο University College του Λονδίνου, όπου απέκτησε εμμονή με δύο από τα ημιτελή χειρόγραφα του Τζων φον Νόυμαν ―το «Υπολογιστικές μηχανές και ο εγκέφαλος: Περί των μηχανισμών της σκέψης», και το «Θεωρία των αυτοαναπαραγόμενων αυτομάτων»―και ανακάλυψε μια άγνωστη μέχρι τότε σχέση μεταξύ μνήμης και φαντασίας, την οποία το περιοδικό Science κατέγραψε ως μία από τις δέκα σημαντικότερες ανακαλύψεις του 2007. Το 2010 αισθάνθηκε πια ότι είχε αποκτήσει αρκετές γνώσεις και εμπειρία στους απαραίτητους τομείς ώστε να θέσει σε εφαρμογή την κεντρική πτυχή του σχεδίου του: ίδρυσε την DeepMind, μια νεοφυή επιχείρηση της οποίας δεδηλωμένος στόχος ήταν «να λύσει το αίνιγμα της τεχνητής γενικής νοημοσύνης και, στη συνέχεια, να τη χρησιμοποιήσει για να λύσει όλα τα υπόλοιπα».
Δεν είχαν καν αρχίσει τις προσλήψεις για την ομάδα τους, και ήδη στο διαδίκτυο κυκλοφορούσαν εξωφρενικές φήμες ότι ο ερχομός της τεχνητής νοημοσύνης θα έφερνε την Αποκάλυψη. Όλοι αναρωτιούνταν από πού θα ξεκινούσαν. Θα εκπαίδευαν μια τεχνητή νοημοσύνη για τη διάγνωση του καρκίνου; Θα επικεντρώνονταν στην πυρηνική σύντηξη; Θα προσπαθούσαν να δημιουργήσουν ένα αδιανόητο μέχρι τότε μέσο επικοινωνίας; Οι διαφωνίες μεταξύ των ειδικών μαίνονταν, ο καθένας έβαζε το δικό του στοίχημα για το πού ήταν πιο πιθανό να βρεθεί η φλέβα του χρυσού, ο Χασάμπης όμως δεν είχε την παραμικρή αμφιβολία στο μυαλό του: θα ξεκινούσαν με ένα παιχνίδι· το πιο περίπλοκο και βαθυστόχαστο παιχνίδι που έχει συλλάβει ποτέ η ανθρωπότητα.
Το γκο.
[O Ντέμης Χασάμπης]
Γκο
[σ. 339–345]
Ενώ σε μια παρτίδα σκάκι υπάρχουν περίπου 20 πιθανές δυνατότητες σε κάθε κίνηση, στο γκο είναι πάνω από 200. Όταν ένας μέσος σκακιστικός αγώνας τελειώνει μετά από περίπου 40 κινήσεις, ένα παιχνίδι γκο απαιτεί πάνω από 200. Μετά τις δύο πρώτες κινήσεις στο σκάκι, υπάρχουν 400 πιθανές εναλλακτικές· στο γκο είναι κοντά στις 130.000. Ακόμα και το ίδιο το ταμπλό του ασιατικού παιχνιδιού είναι πολύ μεγαλύτερο ―19 επί 19 τετράγωνα― ενώ το δυτικό παιχνίδι περιορίζεται σε ένα σύμπαν μόλις 8 επί 8. Λόγω όλων των παραπάνω, ο συνδυαστικός χώρος ―το μέγεθος του δένδρου που θα έπρεπε να δημιουργήσει ένας υπολογιστής για να εξετάσει όλες τις πιθανές διατάξεις που προκύπτουν από την εκάστοτε κίνηση― είναι γιγαντιαίος. Επίσης, ενώ ο συνολικός αριθμός πιθανών παιχνιδιών σκακιού κυμαίνεται κάπου κοντά στο 10^123, δηλαδή δέκα με εκατόν είκοσι τρία μηδενικά, ο αριθμός όλων των πιθανών παιχνιδιών στο γκο είναι σχεδόν αδιανόητα μεγαλύτερος: πάνω από 10^700 πιθανά παιχνίδια. Ο αριθμός των επιτρεπτών θέσεων των ψηφίδων ―των διαφορετικών διατάξεων στο ταμπλό που μπορεί να προκύψουν όταν ένας παίκτης αντιμετωπίζει έναν άλλον― είναι τόσο μεγάλος που για πρώτη φορά υπολογίστηκε με ακρίβεια το 2016:
208.168.199.381.979.984.699.478.633.344.862.770. 286.522.453.884.530.548.425.639.456.820.927.419. 612.738.015.378.525.648.451.698.519.643.907.259. 916.015.628.128.546.089.888.314.427.129.715.319. 317.557.736.620.397.247.064.840.935
Το γκο παίζεται αδιαλείπτως πάνω από τρεις χιλιάδες χρόνια τώρα. Είναι το παλαιότερο και πιο μελετημένο παιχνίδι της ανθρωπότητας.
Επί αιώνες, το γκο θεωρούνταν πιο πολύ μορφή τέχνης παρά παιχνίδι. Στην Κίνα ήταν μία από τις τέσσερις μαθήσεις που όφειλε να κατέχει κάθε ευγενής. Οι κορυφαίοι παίκτες ανά τους αιώνες ουδέποτε βασίστηκαν σε υπολογισμούς για τις κινήσεις τους, αλλά σε ευαισθησίες σχεδόν καλλιτεχνικής ή μυστικιστικής φύσεως. Υπήρχε η πεποίθηση ότι η υπολογιστική προσέγγιση δεν θα μπορούσε ποτέ να λειτουργήσει σε ένα παιχνίδι τόσο βαθύ, περίπλοκο και δαιδαλώδες. Και τότε, το 2016, ο Χασάμπης και η ομάδα της DeepMind συγκλόνισαν ολόκληρο τον κόσμο του γκο και κατέπληξαν τους συναδέλφους τους στην κοινότητα της τεχνητής νοημοσύνης, με ένα άρθρο που δημοσίευσαν στο περιοδικό Nature, όπου υποστήριζαν ότι είχαν καταφέρει να φτιάξουν ένα πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης το οποίο όχι απλώς έπαιζε γκο αλλά είχε νικήσει και τον πρωταθλητή Ευρώπης, Φαν Χουί.
Ήταν η πρώτη φορά που ένα πρόγραμμα νικούσε έναν επαγγελματία παίκτη του γκο, και εκατοντάδες επιστήμονες της πληροφορικής βάλθηκαν να εξετάζουν τις λεπτομέρειες του άρθρου και των παιχνιδιών που δημοσίευσε η DeepMind στο διαδίκτυο, μελετώντας την κάθε κίνηση, προκειμένου να διαπιστώσουν κατά πόσο είχε όντως ανακαλυφθεί αυτό το Ιερό Δισκοπότηρο της τεχνητής νοημοσύνης, και μάλιστα τόσο νωρίς. Μέχρι το άρθρο της DeepMind, ήταν ευρέως αποδεκτό ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα χρειαζόταν τουλάχιστον μια δεκαετία ακόμα για να αρχίσει να ανταγωνίζεται τους ανθρώπους στο γκο. Κι όμως, με κάποιο τρόπο, ο Χασάμπης και η ομάδα του τα είχαν καταφέρει. Το πρόγραμμά τους, το AlphaGo, είχε συντρίψει τον Φαν Χουί, κερδίζοντας και τα πέντε παιχνίδια που έπαιξαν. Ήταν ένα εκπληκτικό επίτευγμα, που όμως είχε και έναν άμεσο αντίκτυπο: οι ανά τον κόσμο λάτρεις του γκο άρχισαν να περιγελούν και να χλευάζουν τον Φαν Χουί, λέγοντας ότι μπορεί να ήταν πρωταθλητής Ευρώπης, αλλά δεν ήταν παρά ένας απλός επαγγελματίας των 2 νταν, και δεν είχε ουδεμία σχέση με τους κορυφαίους παίκτες των 9 νταν, οι οποίοι ως επί το πλείστον ζούσαν στην Ιαπωνία, την Κίνα και τη Νότια Κορέα. Βάλθηκαν να αναλύουν τις παρτίδες, επισημαίνοντας το κάθε λάθος που είχε κάνει ο Φαν Χουί. Αποφάνθηκαν ότι ο Φαν Χουί δεν ήταν άξιος αντίπαλος και ότι η όλη δοκιμή ήταν προβληματική. Οι άνθρωποι της DeepMind συνειδητοποίησαν πολύ γρήγορα ότι το πρόγραμμά τους χρειαζόταν έναν πολύ καλύτερο αντίπαλο.
Και δεν υπήρχε καλύτερος από τον Λη Σεντόλ.
[Ο Λη Σεντόλ εναντίον του AlphaGo]
A Better World
Ο Μπένετ Μίλλερ γεννήθηκε το 1966 στη Νέα Υόρκη. Η μητέρα του ήταν ζωγράφος και ο πατέρας του μηχανικός.
Είναι σκηνοθέτης των ταινιών Capote (2005), Moneyball (2011), και Foxcatcher (2014). Ήταν δύο φορές υποψήφιος για το Όσκαρ σκηνοθεσίας, ενώ κέρδισε το βραβείο σκηνοθεσίας του Φεστιβάλ των Καννών για την ταινία Foxcatcher.
Τα τελευταία πέντε χρόνια εργαζόταν πάνω στη δημιουργία μιας σειράς ντοκιμαντέρ με τίτλο Ένας καλύτερος κόσμος. Τα ντοκιμαντέρ έχουν ως κεντρικό θέμα την τεχνητή νοημοσύνη και τους τρόπους που η τεχνολογία αλλάζει τον κόσμο και την καθημερινότητά μας. Δήλωνε ο Μίλλερ: «Η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης μάς έφερε αντιμέτωπους με μετασχηματισμούς πέραν κάθε φαντασίας, και φαίνεται ότι αυτή τη στιγμή κανείς δεν φέρεται σαν ενήλικος. Το ντοκιμαντέρ ήταν ένας τρόπος να σταθώ λίγο και να στοχαστώ πάνω σε αυτή την πρωτοφανή συνθήκη».
Για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ συνομίλησε με αρκετούς ειδικούς στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης. Ανάμεσά τους ήταν και ο Σαμ Άλτμαν, ο διευθύνων σύμβουλος της OpenAI και δημιουργός του προγράμματος δημιουργίας εικόνων μέσω τεχνητής νοημοσύνης DALL·E. Η επωνυμία DALL·E προέρχεται από το συνδυασμό των ονομάτων του ζωγράφου Σαλβαντόρ Νταλί και του ρομπότ της Pixar, WALL-E.
Ο Αμερικανός σκηνοθέτης άρχισε να χρησιμοποιεί το λογισμικό DALL·E και να πειραματίζεται.
«Είναι μαγικό. Απελευθερωτικό. Είναι μια υπερδύναμη», είπε ο Μίλλερ, αναλογιζόμενος τις αλλαγές στον τρόπο που προσεγγίζουμε τις παραστατικές τέχνες. Δημιούργησε πάνω από εκατό χιλιάδες εικόνες, ενώ έσωσε περίπου είκοσι χιλιάδες.
Είκοσι απ’ αυτές εκτέθηκαν στην γκαλερί Gagosian στη Νέα Υόρκη από τις 21 Απριλίου έως τις 22 Μαΐου του 2023. Κάποιες πουλήθηκαν στην τιμή των 35.000 δολλαρίων.
Οι φωτογραφίες απεικονίζουν ξύλινα υποβρύχια, αερόστατα θερμού αέρα, μητέρες και παιδιά, προβιομηχανικά τοπία. Κυριαρχούν οι σέπια τόνοι και μια ατμόσφαιρα αλλόκοτη και ονειρική. Δίνουν την εντύπωση παλαιών ιστορικών φωτογραφιών.
Οι φωτογραφίες που εκτίθενται στην γκαλερί μάς αναγκάζουν να θέσουμε ερωτήματα σχετικά με τη φύση της αντίληψης, της αλήθειας και της πραγματικότητας.
Ο Μπενχαμίν Λαμπατούτ λέει ότι οι εικόνες αυτές μοιάζουν ξένες και οικείες την ίδια στιγμή, «σαν να αποσπάστηκαν από το σκοτάδι, σαν να εξορύχθηκαν από το κενό με τη βοήθεια της τεχνολογίας». Η συγγραφέας και οικονομολόγος Zoë Hitzig λέει ότι απεικονίζουν παιδιά που ποτέ δεν υπήρξαν, σύννεφα καπνού από μια έκρηξη που ποτέ δεν έγινε, ένα βουβάλι που ποτέ δεν περιπλανήθηκε. «Για να ξεπεράσεις τη ναυτία, βοηθάει να κοιτάς σε ένα συγκεκριμένο σημείο μπροστά σου. Αλλές αυτές οι εικόνες δεν προσφέρουν κανένα σταθερό σημείο» προσθέτει η ίδια.
Ένα από αυτά τα έργα επέλεξε ο Μπενχαμίν Λαμπατούτ για να γίνει εξώφυλλο στο νέο του βιβλίο, το Maniac.
Ο Λαμπατούτ ρώτησε το ChatGPT, ένα άλλο πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης, αν αυτό γνωρίζει τον Μπένετ Μίλλερ και αν πιστεύει ότι ο Μίλλερ, χρησιμοποιώντας το DALL·E, καλεί φαντάσματα. To ChatGPT τού απάντησε ότι ούτε το DALL·E, ούτε και κανένα άλλο πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης δεν μπορεί να επικοινωνήσει με το μέλλον, ούτε έχει την ικανότητα να καλεί φαντάσματα ή άλλες υπερφυσικές οντότητες. Ο Λαμπατούτ απάντησε: «Μα τα είδα. Τα είδα με τα ίδια μου τα μάτια».
Ο Χιλιανός Benjamín Labatut γεννήθηκε το 1980 στο Ρόττερνταμ. Μεγάλωσε στη Χάγη, το Μπουένος Άιρες και τη Λίμα πριν εγκατασταθεί, σε ηλικία 14 ετών, στο Σαντιάγο της Χιλής όπου ζει και εργάζεται ως συγγραφέας. Τα βιβλία του έχουν λάβει πλήθος διεθνών διακρίσεων και έχουν μεταφραστεί σε πάνω από 20 γλώσσες.
Από το ΔΩΜΑ κυκλοφορούν τα βιβλία του Όταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο (2022) και Ο λίθος της τρέλας (2022).
Ο λίθος της τρέλας (2022)
ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ
Η ψυχή των βιβλίων δεν πεθαίνει ποτέ
Συνέντευξη: Ο Μπενχαμίν Λαμπατούτ συνομιλεί με τη Μαίρη Σιάνη-Ντέιβις |
Η Καθημερινή
«Ο εγκέφαλός του ήταν ένα μαθηματικό όπλο»
Συνέντευξη: Η Αγγελική Βασιλάκου συζητά με τον Κυριάκο Αθανασιάδη | Athens Voice
«…με μια σφαίρα να τον περιμένει στο τέρμα του»
Ηλίας Μαγκλίνης | Η Καθημερινή
«MANIAC»: Το έγραψε άραγε άνθρωπος ή κάποια εξελιγμένη τεχνητή νοημοσύνη;
Άρης Σφακιανάκης | Athens Voice
Το μέλλον ανήκει στις μηχανές;
Μανώλης Ανδριωτάκης | Η Καθημερινή
Οι γάμοι της λογικής με το παράλογο
Δημοσθένης Κούρτοβικ | Εφημερίδα των Συντακτών
H αργή πλην βέβαιη ήττα του ανθρώπου
Φώτης Καραμπεσίνης | Bookpress
ΜΠΕΝΧΑΜΙΝ ΛΑΜΠΑΤΟΥΤ
MANIAC
Τίτλος πρωτοτύπου: The Maniac
Μετάφραση: Αγγελική Βασιλάκου
Επιμέλεια: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου & Θάνος Σαμαρτζής
Διορθώσεις: Δέσποινα Κανελλοπούλου & Μαριλένα Καραμολέγκου
Εικόνα εξωφύλλου: Bennett Miller μέσω του προγράμματος τεχνητής νοημοσύνης DALL-E 2, Α vintage photograph of huge plumes of smoke coming from an enormous UFO crashed in the desert.
405 σελ.
20€
Σειρά: τα πεζά / 28
ISBN: 978-618-5598-27-3