Σταύρος Τορνές



Το 1985 εμφανίστηκε το σημαντικότερο κινηματογραφικό έργο ενός από τους πιο απρόβλεπτους και πιο παράδοξους Έλληνες κινηματογραφικούς δημιουργούς, του Σταύρου Τορνέ. Στη σύντομη ζωή του (1932–1988), ο Τορνές γύρισε μερικές από τις πιο προκλητικές ταινίες του ελληνικού σινεμά. Ξεκίνησε με την απεικόνιση μιας μειονοτικής ομάδας, των Ρομά, στον Μπαλαμό (1982), χρησιμοποιών­τας τη δική τους γλώσσα χωρίς μετάφραση, προκειμένου να αμφισβητήσει τη μονότροπη αισθητική του «εθνικού κινηματογράφου». Στην ταινία ένας περιπλανώμενος ονειροπόλος αναζητά ένα άλογο μέσα στις επικράτειες της όρασης, της παραίσθησης και της φαντασίας.



Ο Τορνές γύρισε μόνο τρεις ακόμη ταινίες. Η πρώτη, η Καρκαλού (1984), είναι μια εκπληκτική οπτική φαντασμαγορία σουρεαλιστικού κινηματογράφου. Η ταινία Ντανίλο Τρέλες: Ο φημισμένος ανδαλου­σιανός μουσικός (1985) είναι ένα υποβλητικά παράλογο δράμα. Με το λογοπαίγνιο στον τίτλο του, αυτή η παλαβή κωμωδία αφορά τους χαμένους κώδικες του κοινού νοήματος. Προσπαθώντας να εντοπίσει το mysterium tremendum, ο Τορνές ρωτά καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας μέσα από τους μεσότιτλους: Πού είναι ο Ντανίλο Τρέλες; Γιατί τον ψάχνουν στα βουνά της Ηπείρου; Γιατί ο Ρομπέρτο και ο Πούπο χρησιμοποιούν έναν κόκορα για να παγιδεύσουν τον Αλεπουδάνθρωπο; Ποια είναι η σχέση μεταξύ του Αφρικανού σαμάνου Deedee και των Ελευσίνιων Μυστηρίων; Ποιες ελπίδες έχει ο Άγγλος μπλουζίστας Bee να βρει την ανδαλουσιανή μουσική του Ντανίλο Τρέλες;… Πού μπορεί να βρεθεί ο Ντανίλο Τρέλες; Η κωμωδία ήταν μια σειρά από άσχετα μεταξύ τους στιγμιότυπα, οπότε θα ήταν τε­λείως λάθος να επιχειρήσουμε να δώσουμε μια εξήγηση των συνειρμών και των πιθανών συμβολισμών τους. Τέλος, ο Τορνές κυκλοφόρησε την εξαιρετική παραβολή Ένας ερωδιός για τη Γερμανία (1987), στην οποία έκανε παραχωρήσεις στην αφήγηση, διατηρώντας παράλληλα μια υπνωτική και σχεδόν υπερβατική εικονοπλασία, σ’ ένα από τα πιο αλησμόνητα αριστουργήματα του πειραματικού κινηματογράφου.

Σε όλες τις ταινίες του, ο Τορνές διερευνά τις κρυφές ιστορίες της ελληνικής κοινωνίας, τις ομάδες που δεν έχουν φωνή και εκπροσώπηση και χάνονται μέσα σε μια ομογενοποιημένη κοινωνική ιδεολογία. Το οπτικό του ιδίωμα είναι ανατρεπτικό, καθώς βασίζεται στο ελάχιστο δυνατό σενάριο, ενώ ενώπιον της κάμερας κύριος πρωταγωνιστής καθίσταται το ανθρώπινο σώμα ως αρχετυπικό κρυπτογράφημα, ως ιδεόγραμμα εγγεγραμμένο σ’ ένα φαντασιακό αλλά και αισθησιακό τοπίο. Οι ταινίες του εξυψώνουν τον ενσαρκωμένο χρόνο σε όλη την ανεξέλεγκτη ευφορία και την υπαρξιακή θλίψη του. Ο ίδιος δήλωνε:

Ο κινηματογράφος Είναι αιώνια αναλογία του Είναι. Ο κινηματογράφος Είναι η Κοινωνία που αναπαράγεται κάτω από μια μοναδική συνθήκη: να αφήσει να διαφανεί το Είναι, ο Χρόνος (Κόσμος), πίσω από τις πλευρές του Λογισμού. (...) Ο κινηματογράφος Είναι αυτή η Υπόσχεση-Απειλή: η επιστροφή του Ασύλληπτου, η τόλμη του Απρόβλεπτου.


Δεν ενδιαφέρθηκε καθόλου και ποτέ για την εμπορική επιτυχία, αν και οι ταινίες του γνώρισαν μια κάποια επιτυχία.

Ο Τορνές εξερεύνησε μια παγανιστική πνευματικότητα εκφρα­ζόμενη μέσα από τα ζεστά χρώματα, τη λατρεία της συλλογικότητας και την αισθησιακή χορογραφία ― δημιουργώντας ένα κινηματογραφικό μείγμα που δεν μπορεί εύκολα να περιγραφεί ή να κατηγοριοποιηθεί. Οι ταινίες του, παρά τα ελαττώματα και τις υπερβολές τους, αποτελούν μια ολοκληρωμένη εργογραφία, παρόμοια με την εργογραφία του άλλου μοναχικού δημιουργού, του Τάκη Κανελλόπουλου, που μπορεί να τοποθετηθεί δίπλα στη Maya Deren, ή ακόμα στις μουσικές εικονογραφίες του Γκρέγκορι Μαρκόπου­λου και στο τρελό χιούμορ του Alejandro Jodorowsky.


Βρασίδας Καραλής

Μια ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου

Μετάφραση: Αχιλλέας Ντελλής